నవరత్రుల ఉత్సవాలలో రేపు దుర్గమ్మ ఆరవరూపంగా 'కాత్యాయని' రూపములొ దర్శనం ఇస్తుంది.
అమ్మవారి ఈ రూపాన్ని తలంచుకుని నమస్కరించినంత మాత్రన్న, వెంటనే కటాక్షిస్తుంది, త్వరగ ప్రసన్నురాలై కరుణించే తల్లి.
'కత' నామకుడైన మహర్షి కుమారుడు కాత్య మహర్షి . ఈ మహర్షి పేరునే కాత్య గోత్రము ప్రసిద్ది చెందినది . ఆ కాత్యగోత్రజుడైన కాత్యాయన మహర్షి ఇంట పుత్రికగా అవతరించిందని , అందువల్ల ఈమే కాత్యాయనిగా పేరుగాంచిందని ఒక ప్రతీతి .
ఒకానొక సమయంలో మహిషాసురుడనే రాక్షసుడు బలగర్వంతో ముల్లోకాలను బాధిస్తుండగా , అతని పోరు తో వేసారినట్టి దేవతలు మరియు మునులు కలిసి వానిదుశ్చర్యలను బ్రహ్మదేవునికి విన్నవించుకోగా బ్రహ్మ వారందరినీ వెంటబెట్టుకొని హరిహరులున్న చోటకు వచ్చి శరణువేడి ప్రార్థించాడు . అప్పుడు హరిహరులు ముఖప్రదేశాలనుంచి కోటి సుర్యకాంతులతో గొప్ప తేజస్సు వెలువడింది . దేవతలంత తమతమ దివ్యశక్తులను ఆ తేజస్సు నందు ఆవహింపజేశారు . ఆ మహాతేజస్సు స్త్రీ ఆకృతిపొంది మహాశక్తిగా అవతారం చెందింది .
ఆ మహాశక్తి మొదట కాత్యాయన మహర్షిచేత పూజలందుకొని సప్తమి , అష్టమి , నవమి దినాలలో ఆ మహర్షి ఇంట నిలిచి దశమినాడు లోకకంటకుడైన మహిషాసురుని సంహరించింది . కాత్యాయన మహర్షి ఇంట వేలసినందుకు ఈమె కాత్యాయనిగా ప్రసిద్ది పొందింది .
కాత్యాయని రూపం దేదీప్యమానం . ఈమె దేహకాంతి బంగారు ఛాయతో తళతళలాడుతుంటుంది . ఈమె చతుర్భుజి , నాలుగు చేతులు కలిగి ఉంటుంది. ఇరుచేతులయందు వరదాభయ ముద్రలు కలిగి ,ఇరు చేతులలో ఒకచేత ఖడ్గం ,ఒకచేత పద్మం ధరించి శోభిల్లు తుంటుంది .
కాత్యాయనీ వ్రతం అమోఘఫలదాయకం . కోరిన వరుని భర్తగా పొందటానికి అవివహితులైన నవయువతులు ఈ కాత్యాయని మాతను పూజించి వ్రతాన్ని చేయడం పురాణకాలం నుంచి వస్తున్న సంప్రదాయం .
ఈ దేవి శార్దూల వాహన . శరన్నవరాత్రుల్లో ఆరవరోజైన షష్ఠి రోజున ఉత్సవముర్తిగా ఈ కాత్యాయని దేవిని అలంకరిస్తారు .
పరిపూర్ణ విశ్వాసంతో ఉపాసించిన వారికి ఈ మాత సులభంగా ప్రసన్నమౌతుంది . ఈ దేవిని పుజించేవారికి రోగభయంగాని , శత్రుభయంగాని , సంతాపంగాని ఉండదు . సమస్త విధాలుగా ఈ తల్లీని శరణుజొచ్చిన వారికి కోటి జన్మాల పాపాలను కూడా నశింపజేస్తుంది .
అమ్మవారి ఈ రూపాన్ని తలంచుకుని నమస్కరించినంత మాత్రన్న, వెంటనే కటాక్షిస్తుంది, త్వరగ ప్రసన్నురాలై కరుణించే తల్లి.
'కత' నామకుడైన మహర్షి కుమారుడు కాత్య మహర్షి . ఈ మహర్షి పేరునే కాత్య గోత్రము ప్రసిద్ది చెందినది . ఆ కాత్యగోత్రజుడైన కాత్యాయన మహర్షి ఇంట పుత్రికగా అవతరించిందని , అందువల్ల ఈమే కాత్యాయనిగా పేరుగాంచిందని ఒక ప్రతీతి .
ఒకానొక సమయంలో మహిషాసురుడనే రాక్షసుడు బలగర్వంతో ముల్లోకాలను బాధిస్తుండగా , అతని పోరు తో వేసారినట్టి దేవతలు మరియు మునులు కలిసి వానిదుశ్చర్యలను బ్రహ్మదేవునికి విన్నవించుకోగా బ్రహ్మ వారందరినీ వెంటబెట్టుకొని హరిహరులున్న చోటకు వచ్చి శరణువేడి ప్రార్థించాడు . అప్పుడు హరిహరులు ముఖప్రదేశాలనుంచి కోటి సుర్యకాంతులతో గొప్ప తేజస్సు వెలువడింది . దేవతలంత తమతమ దివ్యశక్తులను ఆ తేజస్సు నందు ఆవహింపజేశారు . ఆ మహాతేజస్సు స్త్రీ ఆకృతిపొంది మహాశక్తిగా అవతారం చెందింది .
ఆ మహాశక్తి మొదట కాత్యాయన మహర్షిచేత పూజలందుకొని సప్తమి , అష్టమి , నవమి దినాలలో ఆ మహర్షి ఇంట నిలిచి దశమినాడు లోకకంటకుడైన మహిషాసురుని సంహరించింది . కాత్యాయన మహర్షి ఇంట వేలసినందుకు ఈమె కాత్యాయనిగా ప్రసిద్ది పొందింది .
కాత్యాయని రూపం దేదీప్యమానం . ఈమె దేహకాంతి బంగారు ఛాయతో తళతళలాడుతుంటుంది . ఈమె చతుర్భుజి , నాలుగు చేతులు కలిగి ఉంటుంది. ఇరుచేతులయందు వరదాభయ ముద్రలు కలిగి ,ఇరు చేతులలో ఒకచేత ఖడ్గం ,ఒకచేత పద్మం ధరించి శోభిల్లు తుంటుంది .
కాత్యాయనీ వ్రతం అమోఘఫలదాయకం . కోరిన వరుని భర్తగా పొందటానికి అవివహితులైన నవయువతులు ఈ కాత్యాయని మాతను పూజించి వ్రతాన్ని చేయడం పురాణకాలం నుంచి వస్తున్న సంప్రదాయం .
ఈ దేవి శార్దూల వాహన . శరన్నవరాత్రుల్లో ఆరవరోజైన షష్ఠి రోజున ఉత్సవముర్తిగా ఈ కాత్యాయని దేవిని అలంకరిస్తారు .
పరిపూర్ణ విశ్వాసంతో ఉపాసించిన వారికి ఈ మాత సులభంగా ప్రసన్నమౌతుంది . ఈ దేవిని పుజించేవారికి రోగభయంగాని , శత్రుభయంగాని , సంతాపంగాని ఉండదు . సమస్త విధాలుగా ఈ తల్లీని శరణుజొచ్చిన వారికి కోటి జన్మాల పాపాలను కూడా నశింపజేస్తుంది .